Fauna wodna: Nasze raki

Gwałtowny rozwój cywilizacji ludzkiej przyśpiesza procesy przemieszczania obcych gatunków. Obecne zachodzące zasiedlenia są w dużym stopniu przypadkowe, ale zdarzają się również celowe wprowadzanie ich w nowe tereny. Nie wszystkie nowowprowadzane gatunki są w stanie utworzyć na nowym obszarze populacje, utrzymujące się w sposób trwały.

Badania wykazały, że udaje się to zwykle 10% introdukowanych, ale 10% innych stanowi organizmy inwazyjne, czyli szkodnkiki. Wprawdzie gatunki obce na nowych terenach zachowują się różnie, ale zawsze niosą z sobą ryzyko zaburzeń w lokalnych, ewolucyjnie ustabilizowanych biocenozach oraz zagrożenia dla gospodarki i zdrowia ludzkiego.

Przypadek taki ilustruje istnienie w naszych wodach kilku gatunków raków. Poniżej chcę przedstawić je wszystkie,charakteryzująz ich rolę w krajowej przyrodzie.

1. Rak szlachetny (Astacus astacus L.) inaczej: Rak krotkoszczypcowy, rak rzeczny, szewc

Jest to nasz rak rodzimy. Występował prawdopodobnie od zakończenia epoki lodowcowej jako jedyny przedstawiciel raków do końca XIX wieku. Traktowany jako „barometr czystości wody”, gdyż jest on bioindykatorem czystości wód. Ciało ma pokryte twardym pancerzem podzielone jest na głowę, tułów i odwłok. Od strony głowy znajduje się ostro zakończone rostrum, po jego bokach rozmieszczone są oczy na swoistych słupkach mogące niezależnie od siebie obserwować otoczenie. Szczypce są krótkie i grube nie zwierające się szczelnie od spodu czerwonawe. Występuje zjawisko autotomii, czyli odrywania części własnego ciała.

Oddychają za pomocą pierzastych skrzeli znajdujących się w jamie skrzelowej z obu stron pod pancerzem tułowia. Na linii łączącej głowę z tułowiem znajduje się poprzeczny rowek zwany bruzdą karkową. W części tułowiowej znajdują się biegnące wzdłuż osi symetrii ciała dwie łukowato wygięte bruzdy skrzelowe. Ostatnią częścią jest odwłok składający się z ogona i szyjki. Końcowy segment nosi nazwę telsonu jest inny od pozostałych członów. Ma wachlarzowaty kształt i składa się z 5 płytek.

Całkowitą długość raka mierzy się od wierzchołka rostrum do końca telsona. Rak szlachetny może dożyć do 25 lat. Dorasta do 20 cm długości. Występuje w dzikich rzekach, strumieniach i jeziorach o czystej i bogatej w tlen wodzie. Unikają wód z mulistym lub zabagnionym dnem. Odżywia się głównie roślinnością podwodną z dużą zawartością wapnia jak moczarka, rogatek, ramienica, rdest wodny i glony, a także drobnymi zwierzętami wodnymi, jak małżoraczki, skąposzczety, wioślarki, chruściki, larwy wodnych owadów, mięczaki oraz martwe zwierzęta jak śnięte ryby i inna padlina.

Prowadzi nocny tryb życia, kryjąc się za dnia w wykopanych przez siebie norkach, pod korzeniami drzew lub innymi naturalnymi zagłębieniami. W ten sposób chroni się przed drapieżnymi rybami.

Dopiero wieczorem opuszcza swoją kryjówkę, wyruszając na żer. Na niewielkich głębokościach wody bytuje wiosną i latem, a żeruje na płyciznach. Na okres jesiennych chłodów schodzi w niższe partie wód, jednocześnie mniej jedząc. W zimie wcale nie pobiera pokarmu. Samica ma mniejsze szczypce i szerszy odwłok od samca służący. Okres godowy trwa od połowy października do połowy listopada.

Samice dojrzewają płciowo w 3 roku życia, a samce o rok później. Gdy samiec znajdzie samicę, przewraca ją na grzbiet. Unieruchomiona w ten sposób samica jest dociskana do dna i zaczyna się parzenie, czyli przenoszenie na podbrzusze oraz podogonie samicy płynu nasiennego, zapładniającego jaja samicy. Czynność ta może trwać nawet 10 godzin. Zapłodnienie następuje po kilku lub kilkunastu dniach.

Po ok. 6 miesiącach, czyli na wiosnę, ze zniesionych wcześniej na odwłoku zapłodnionych jajeczek lęgną się larwy, które przekształcają się w raczki. Jednorazowo samica składa od 60 do 200 jaj. W pierwszym okresie życia raczki żywią się resztkami żółtka z okresu embrionalnego.

Po upływie 8-10 dni raczki przechodzą pierwsze linienie, a po dwóch tygodniach drugie i wtedy przybierają postać dorosłych osobników. W pierwszym roku życia przechodzą około 8 linień, w drugim – 5, a w trzecim – 2.Gatunek występuje w Europie Środkowej, zasiedla tereny nizinne i wyżynne, unikając wyższych gór. W Polsce gatunek jest chroniony.

2. RAK błotny (Pontastacus leptodactylus Esch.) inaczej: krawiec, rak długoszczypcowy ,rak stawowy

Początkowo gatunek zamieszkiwał tereny Morza Czarnego i Kaspijskiego, następnie powiększał swój zasięg w kierunku zachodnim. Z powodu epidemii dżumy raczej, która powodowała masowe śnięcie pospolitego wówczas w Polsce raka szlachetnego zasiedlano nim w XIX w. wody Europy Środkowej. Przypuszczano wówczas mylnie, że rak błotny jest odporny na tę chorobę. Obecnie jest uznawany (z pewnymi zastrzeżeniami) za gatunek rodzimy. Jego biologia jest podobna do biologii raka szlachetnego.

Różni się od raka szlachetnego budową szczypców, które są u niego dłuższe i węższe, a od spodu biało żółte. Jego górna część pancerza (karapaks) pokryta jest drobnymi kolcami. Jest mniej wymagający od raka szlachetnego, nie jest więc tak dobrym wskaźnikiem czystości wód. Zamieszkuje zbiorniki wodne o zamulonym dnie. Początkowo zamieszkiwał zlewiska Morza Czarnego i Kaspijskiego.

Przybył do Europy Zachodniej w XVIII wieku poprzez wybudowane przez człowieka kanały łączące Wołgę z dopływami Dźwiny i dalej z rzekami wpadającymi do jeziora Onega i Ładoga. Opanował zlewisko Bałtyku. Obecnie jest najbardziej rozpowszechnionym rakiem w Europie. W Polsce gatunek podlega ochronie.

3. Rak pręgowany (Orconectes limosus Raf.) inaczej: rak pręgowaty, rak amerykański

Naturalnym terenem występowania jest Ameryka Północna, skąd został sprowadzony przez niemieckiego hodowcę, Maxa von dem Borne w 1890 r.( 100 egzemplarzy tych zwierząt wypuścił do stawów rybnych w Barnówku koło Dębna Lubuskiego.

Pobliską rzeką ,Myślą, przedostały się one do Odry i rozpoczęły ekspansję najpierw na teren Wielkopolski i Pomorza Zachodniego, a następnie dotarły do dorzecza Wisły i opanowały praktycznie obszar całego kraju z wyjątkiem skrawka południowo-wschodniej Polski. Gatunek rozpowszechnił się potem na większość obszaru Europy.

Powodem introdukcji była jego odporność na dżumę raczą, która powodowała wtedy masowe śnięcie europejskich raków. Nowy gatunek okazał się jednak nieprzydatny gospodarczo, ze względu na małe rozmiary i gorszy smak. Wypiera ze środowiska naturalnego inne raki (szlachetnego i błotnego), ze względu na swoją odporność na niekorzystne warunki środowiska i choroby (jest nosicielem dżumy raczej).Od innych gatunków raka różni się przede wszystkim charakterystycznymi czerwonymi pręgami na ogonie, od których pochodzi jego nazwa.

Okres godowy przypada na okres wrzesień-październik. Dojrzałość płciową osiąga w drugim roku życia. Może rozmnażać się płciowo lub przez partenogenezę. Uważany jest za gatunek szkodliwy (gatunek inwazyjny). Nie wolno go wprowadzać do zbiorników wodnych, a nawet jeżeli zostanie wyłowiony nie można go wypuścić z powrotem.

4. Rak sygnałowy (Pacifastacus leniusculus Dana) inaczej: rak kalifornijski, rak szwedzki, rak sygnałowy

W latach sześćdziesiątych został sprowadzony do Szwecji, a później do innych krajów europejskich, w tym Polski (w 1972r.). Powodem jego introdukcji była jego odporność na dżumę raczą. Sam rak sygnałowy jest na nią odporny, jednak jest jej nosicielem, przez co przyczynia się do dalszego spadku liczebności innych gatunków raków (raka szlachetnego i błotnego).

Obecnie stabilna populacja raków sygnałowych żyje w Polsce w wodach Wieprzy na Pomorzu Zachodnim. Jest bardziej płodny i rozwija się szybciej od rodzimych gatunków raków. Podobnie jak rak pręgowaty jest uznawany za gatunek inwazyjny. Pokrojem ciała przypomina inne raki. Różni się od nich przede wszystkim jasnoniebieską lub białą plamą na szczypcach.

5. Rak luizjański (Procambarus clarkii Girard) inaczej: rak błotny (bagienny), rak czerwony

Pochodzi z Ameryki Północnej – Stanów Zjednoczonych oraz Meksyku. Został wprowadzony do wód Europy Zachodniej w hodowlach hiszpańskich i francuskich; a od 1980 roku w Niemczech. Obecnie dostępny jest na całym świecie i przystosował się do życia w szerokim zakresie siedlisk.

Spotkać go można w małych stawach, płytkich potokach, strumieniach, na terenach podmokłych, bagiennych, mokradłach, w wodach sezonowych, na polach ryżowych, w kanałach melioracyjnych itd. Jest to gatunek inwazyjny, który wypiera z naturalnych siedlisk ich prawowitych mieszkańców. Odznacza się czerwono bordowym kolorem ciała z granatowo czarnym ubarwieniem na górnej części karapaksu oraz w części odwłokowej. Na całej powierzchni pancerz jest mocno chropowaty.

Skorupiak ten posiada potężne, mocno wydłużone szczypce. W hodowli akwariowej dostępne są selektywnie hodowane odmiany barwne: czerwono pomarańczowa oraz biała.

 

 

 Ecoportal.com.pl, Jerzy Wysokiński