Recykling papieru i tektury w Polsce
Dla przemysłu papierniczego powszechnie znana makulatura, a w terminologii ochrony środowiska – odpad z papieru i tektury, jest jednym z podstawowych surowców.
Wyroby z papieru – książki, czasopisma, gazety, opakowania – po spełnieniu swojej funkcji nośnika informacji lub zabezpieczenia towaru mogą stać się odpadem zalegającym wysypiska lub surowcem wtórnym. Zależy to od nas samych – konsumentów.
W przypadku, gdy wrzucimy wykorzystany papier lub tekturę do właściwego pojemnika – stanie się surowcem wtórnym, czyli makulaturą. W przypadku, gdy wyrzucimy papier lub tekturę do tzw. śmieci, czyli pomieszamy z różnymi odpadami nie nadającymi się do wtórnego wykorzystania, trudno będzie ten papier odzyskać, trafi on na śmietnisko i stanie się odpadem. Stosunkowo łatwo jest odzyskać i wykorzystać do wtórnego przerobu makulaturę powstałą w drukarniach, ze zbiórki nie sprzedanych nakładów książek, czasopism i gazet, opakowań z wielkich marketów itp. Znacznie trudniej jest dobrze zorganizować odzysk od indywidualnego mieszkańca – z gospodarstw domowych, tzw. selektywną zbiórkę odpadów.
W dobrze zorganizowanych, zdyscyplinowanych i świadomych społeczeństwach wskaźnik odzysku makulatury jest wysoki – w Europie przodują Niemcy oraz Finlandia, gdzie około 73% zużywanych papierów i tektur jest odzyskiwanych w postaci makulatury. Dla całej Unii (bez nowych członków) wskaźnik ten wynosi około 58%, w Polsce około 37%. Polska jest zatem potencjalnie dużym dostawcą makulatury – przy obecnych wskaźnikach zużycia papierów i tektur, wykorzystując rozwiązania w zakresie odzysku przodujących krajów europejskich, moglibyśmy dodatkowo w ciągu roku zebrać i przekazać do recyklingu około 700 tys. ton makulatury, która obecnie razem z innymi odpadami jest kierowana do spalarni i na wysypiska śmieci.
Dlaczego recykling?
Recykling 1 tony papieru pozwala na zaoszczędzenie:
– Od 2,3 do 7 m3 miejsca na składowisku śmieci,
– 26 500 litrów wody,
– 1 476 litrów ropy,
– 4 200 kWh energii.
W zależności od możliwości technologicznych odzyskany papier i tekturę można wykorzystać wtórnie do produkcji różnych papierów i tektur makulaturowych. Kierunki zagospodarowania tych wyrobów to produkcja opakowań i tektur specjalnych, produkcja papierów graficznych – głównie gazetowych oraz produkcja papierów higienicznych (toaletowy i ręczniki).
Recykling, czyli wtórne przetworzenie jest najbardziej ekonomicznym i ekologicznym kierunkiem zagospodarowania makulatury.
Odpady papierów i tektur można także utylizować poprzez:
– kompostowanie – w przypadku makulatury o niskiej przydatności do recyklingu,
– spalanie (np. w przypadku opakowań kombinowanych – tworzywa sztuczne/papier lub tektura, tworzywa sztuczne/papier lub tektura/aluminium).
Stopień wykorzystania makulatury w produkcji papierów i tektur charakteryzuje wskaźnik recyklingu dla danego kraju, który oznacza procentowy udział makulatur zużytych do produkcji papieru i tektury w stosunku do całkowitego zużycia papieru i tektury. Jest on głównie zależny od profilu produkcji poszczególnych papierni oraz rozwiązań technicznych i technologicznych. Wskaźnik recyklingu dla krajów UE wynosi około 54%, czyli przeciętnie więcej niż połowa wsadu włóknistego przy produkcji papierów i tektur to włókno z recyklingu. Jest sprawą oczywistą, że do produkcji nie każdego rodzaju papieru lub tektury można stosować masy makulaturowe. Produkcja papierów białych o wysokiej jakości i trwałości archiwizowania nie może być prowadzona z zastosowaniem mas z recyklingu. Podobnie jest w przypadku tektur na opakowania żywności, leków itp. Nie można także w nieskończoność poddawać recyklingowi włókna drzewne, gdyż ulegają one w procesie przerobu degradacji. Dlatego produkcja i stosowanie do produkcji papierów i tektur mas świeżych (czyli tzw. pierwotnych – celulozowych, chemo- i termomechanicznych) jest niezbędna.
Wśród dużej części społeczeństwa pokutuje przeświadczenie, że zakłady branży celulozowo-papierniczej przyczyniają się do niszczenia i nadmiernego wycinania polskich lasów.
Lasy w Polsce są prawidłowo zarządzane. Prowadzona jest wzorowa gospodarka leśna, potwierdzeniem tego są przyznane lasom certyfikaty FSC.
Zakłady naszej branży przerabiają głównie drewno średniowymiarowe (tzw. papierówkę), które pozyskiwane jest przeważnie z cięć sanitarnych i pielęgnacyjnych (drzewa zaatakowane przez szkodniki, przecinki) oraz z klęsk żywiołowych (wichury, śniegołomy, pożary, itp.). Przy prawidłowej gospodarce leśnej takie drewno musi być pozyskiwane i jak najszybciej powinno zostać wywiezione z lasu – można wręcz powiedzieć, że pozysk drewna dla przemysłu celulozowego jest ważnym elementem gospodarki leśnej.
Przemysł celulozowo-papierniczy zużywa rocznie tylko około 17% drewna pozyskiwanego w polskich lasach. Głównie sosnę i brzozę, ale także papierówkę osikową i świerkowo-jodłową.
Gama wyrobów papierniczych, gdzie z powodzeniem można i powinno się stosować masy z recyklingu, jest dostatecznie szeroka, żeby w pełni wykorzystać pozyskiwaną makulaturę.
Każdy rodzaj produkcji wymaga innych gatunków makulatury. Przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego opracowują własne wymagania jakościowe dotyczące surowców, przy czym w klasyfikacji papieru i tektury z odzysku posługują się normą PN-EN 643:2004.
W 2003 roku w Polsce wyprodukowano 2459 tys. ton papieru i tektury. Do produkcji tych papierów zużyto około 1 mln 400 tys. ton mas włóknistych pierwotnych i ok. 753 tys. ton mas włóknistych wtórnych (odbarwianych i nieodbarwianych) otrzymanych z przerobu ponad 900 tys. ton makulatury. Udział mas pierwotnych w produkcji papieru i tektury w Polsce wynosił w 2003 roku ok. 57,5%, mas wtórnych ok. 30,6%, reszta to surowce niewłókniste.
W 2003 roku odnotowano w Polsce wzrost zużycia papieru i tektury z odzysku (makulatury). Ze względu na wzrost pozysku makulatury w Polsce, w 2003 roku nie występowały problemy z zaopatrzeniem papierni w surowiec wtórny i praktycznie nie zostały wykorzystane zezwolenia na uzupełniający import makulatury.
Całkowite zużycie i odzysk makulatury w Polsce w latach 2000-2003 przedstawiono w tabeli 1. zuzycie_i_odzysk_makulatury
Najwięcej w produkcji papieru i tektury wykorzystano makulatury z tektury falistej i mocnej (55,4%), z gazet i czasopism (26,6%) oraz mieszanej (12,9%). Odmiany wyższej jakości stanowiły tylko 5,1%.
Wśród krajów europejskich Polska zajmuje 10. miejsce pod względem produkcji papieru i tektury, 7. miejsce pod względem zużycia papieru i tektury, 10. miejsce pod względem zużycia makulatury i 11. miejsce pod względem odzysku makulatury.
Kierunki poprawy
Największe nadwyżki makulatury w Europie mają kraje przedstawione w tabeli 2. odzysk_i_zuzycie__makulatury
Na rynku Unii Europejskiej obrót makulaturą (odpadem z papieru i tektury) nie podlega ograniczeniom, gdyż makulatura znajduje się na tzw. zielonej liście odpadów.
W Polsce, z uwagi na wynegocjowany przez rząd RP okres przejściowy do 2012 roku, papier i tektura z odzysku, czyli makulatura, pochodzące z zagranicy zostały zaliczone do czerwonej listy odpadów, na równi z odpadami niebezpiecznymi!
Nadgraniczne zachodnie papiernie nie mają żadnych utrudnień w penetracji polskiego rynku makulatury. Papiernie zlokalizowane w Polsce praktycznie nie mają szansy zakupu nadwyżek makulatury np. z Niemiec. Cały proces uzyskania pozwoleń, sposobu dostawy, licznych utrudnień logistycznych stanowi skuteczną barierę. Jest to błąd legislacyjny, powstały w wyniku nieuwzględnienia stanowiska najbardziej zainteresowanej strony, tj. przemysłu.
Przemysł papierniczy w Polsce stosuje do produkcji papierów i tektur jako wsad surowcowy średnio około 30% makulatury. Dla zwiększenia udziału potrzebne są inwestycje. Technologie przerobu makulatury są coraz bardziej wyrafinowane, gdyż trzeba odzyskiwać włókno w recyklingu z coraz gorszej jakości surowca. Nowe techniki drukarskie, papiery powlekane, wysoka chemizacja procesów, wiele różnego typu zanieczyszczeń makulatury to wszystko wymusza budowanie coraz sprawniejszych urządzeń i stosowanie doskonalszych technologii. Podjęcie decyzji o inwestowaniu musi być poprzedzone analizą ekonomiczną, w tym gwarancją pozyskania surowców odpowiedniej jakości i w odpowiednich ilościach. W Polsce nie ma takich warunków. Mimo że potencjalnie istnieje możliwość zwiększenia pozysku makulatury, to dla bezpieczeństwa surowcowego w Polsce, w zakresie obrotu makulaturą, powinny obowiązywać takie same przepisy, jak w innych krajach UE.
Jest to szczególnie istotne w okresie dobrej koniunktury na świecie, powodującej wzrost zapotrzebowania na makulaturę zwłaszcza na Dalekim Wschodzie, gdzie występuje duży jej niedobór. Zwiększony eksport z Europy do tego regionu skutkuje niedoborem makulatury na rynku europejskim.
Z prognoz długoterminowych zapotrzebowania na makulaturę w Europie, wynika pilna potrzeba zwiększenia pozysku makulatury z gospodarstw domowych, zwłaszcza u nowych członków Unii Europejskiej, w tym w Polsce, gdzie pozysk z tego źródła jest stosunkowo niski.
Warunkiem tego jest rozwój selektywnej zbiórki odpadów z gospodarstw domowych, w tym odpadów z papieru i tektury, poprzez stworzenie odpowiednich warunków ekonomicznych (związanych ze składowaniem odpadów komunalnych), nie wyłączając nałożenia obowiązków na wydawców materiałów zadrukowanych, analogicznych jakie mają wprowadzający na rynek krajowy towary opakowane.
Ponadto należy doprowadzić do przestrzegania obowiązującego w Polsce prawa ekologicznego nakładającego obowiązek odzysku odpadów i zakaz składowania odpadów, które można odzyskać.
Zbigniew Fornalski, dyrektor generalny Stowarzyszenia Papierników Polskich
Energia – Środowisko
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
nr 216 (6899) 14 września 2004 r.
