Gospodarka/Rynek CO2

Koniec oszustw dotyczących podatku VAT przy obrocie uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych w systemie EU ETS

Kończy się czas masowych nadużyć na rynku obrotu uprawnieniami do emisji (EU ETS) związanych z oszustwami na ogromną skalę w rozliczaniu podatku VAT. Ministerstwo Finansów pracuje obecnie nad wdrożeniem do polskiego prawodawstwa stosownych przepisów unijnych mających na celu powstrzymanie, m.in. nadużyć na rynku węglowym.

Procedery znane dotychczas w obszarze obrotu towarów, tj. żarówek, czy telefonów komórkowych, zostały masowo zastosowane na rynku węglowym. W 2009 r. na terenie UE miało miejsce kilka afer o niespotykanej dotychczas skali. Według Europolu proceder oszustw na rynku węglowym, który jest obecnie największym tego typu na świecie (w 2008 r. stanowił 73% globalnego rynku węglowego), w niektórych państwach członkowskich dotknął nawet 90% wszystkich działalności tych rynków. Oszustwa szacowane na wiele miliardów euro wykryto głównie w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Danii i Holandii.

Mechanizm oszustw VAT w obrocie uprawnieniami do emisji EUA

Co sprawia, że oszustwa były w ogóle możliwe. Otóż jest to związane z odmiennym sposobem naliczania podatku VAT na poziomie krajowym i w obrocie na terenie UE. Na poziomie krajowym płatnikami podatku VAT są podmioty wykonujące działalność podlegającą opodatkowaniu, czyli w tym przypadku sprzedawcy uprawnień do emisji. Podatnikami VAT-u są więc kolejni sprzedawcy, obciążając podatkiem kolejnych kupujących, którzy – w ramach działalności gospodarczej – mają prawo do jego zwrotu od władz podatkowych. Dopiero ostateczny nabywca nie ma możliwości ubiegania się o zwrot podatku. W sytuacji, kiedy uprawnienia do emisji trafiają z jednego państwa do innego państwa członkowskiego UE, przy zawieraniu transakcji przez podatników z różnych państw UE stosowany jest tzw. mechanizm odwrotnego obciążenia (ang. reverse charge mechanism) polegający na przeniesieniu odpowiedzialności za rozliczenie podatku na nabywcę. Unijne uregulowania zakładają bowiem, że opodatkowanie transakcji nie następuje w miejscu pochodzenia towaru lub usługi, lecz jego przeznaczenia, więc tam, gdzie jest ostateczny nabywca (podatnikami są więc nabywcy uprawnień). Dzieje się tak, gdyż wewnątrzwspólnotowy obrót towarów i usług jest wolny od VAT na terenie UE. Sprzedający nie rozlicza podatku VAT, to nabywca go nalicza zgodnie ze stawką obowiązującą w swoim kraju.

Taka sytuacja otworzyła furtkę do nadużyć podatkowych i zastosowania przez przestępców mechanizmu tzw. karuzeli VAT. Karuzela jest oszustwem polegającym na fikcyjnym przepływie towarów lub usług (w tym przypadku uprawnień do emisji) między firmami z różnych państw Unii Europejskiej mającym na celu nieodprowadzenie VAT i jednoczesne odzyskanie naliczonego podatku. Uprawnienia, po szeregu fikcyjnych transakcji dokonywanych często jedynie na fakturze, wracają do firmy, która była pierwszym ogniwem tego łańcucha. Sprzedający uprawnienia tej ostatniej firmie występuje o zwrot podatku VAT z tytułu sprzedaży, której faktycznie nigdy nie dokonano. Budżet państwa zwraca podatek, a dopiero potem organy skarbowe orientują się, że on faktycznie nigdy nie został opłacony. Schemat działania procederu ilustruje rys. 1.

Działania ze strony Komisji Europejskiej i Państw Członkowskich

Ponieważ karuzela VAT naraża na szwank finanse poszczególnych państw Komisja Europejski zgodziła się, że państwa członkowskie powinny dysponować środkami, by ją skutecznie zwalczać1. Zastosowanie mechanizmu samoobliczenia VAT przez ostatecznego nabywcę pozwala uniknąć powtarzania płacenia i zwrotu podatku, nie dając tym samym pola do nadużyć. Dlatego Komisja Europejska zaproponowała, by państwa członkowskie miały możliwość wprowadzenia u siebie mechanizmu odwrotnego obciążenia. Z dniem 9 kwietnia 2010 r. weszła w życie dyrektywa Rady 2010/23/UE z dnia 16 marca 2010 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w zakresie fakultatywnego i tymczasowego stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia w związku z dostawami niektórych usług podatnych na oszustwa. Dyrektywa ta zezwala państwom członkowskim na tymczasowe stosowanie mechanizmu, zgodnie z którym obowiązek zapłaty VAT zostaje przeniesiony na osobę, na rzecz której przenoszone są uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych, zdefiniowane w art. 3 dyrektywy 2003/87/WE, i inne jednostki, z których mogą korzystać przedsiębiorcy w celu zapewnienia zgodności z tą dyrektywą.

Nie czekając na zmiany w prawie unijnym w zeszłym roku Francja, Holandia i Wielka Brytania wprowadziły różnego rodzaju zmiany w swoim prawodawstwie mające na celu przeciwdziałanie karuzeli VAT.

Działania na poziomie krajowym:

Obecnie polskie Ministerstwo Finansów pracuje nad wdrożeniem przepisów ww. dyrektywy do naszego prawodawstwa. W konsultacjach społecznych znajduje się projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (projekt z dnia 9 września 2010 r.)2. Zgodnie z przedmiotowym projektem zmiana w dotychczasowych przepisach będzie polegała na przesunięciu, w przypadku gdy sprzedawca i nabywca są podatnikami, obowiązku podatkowego rozliczenia podatku od towarów i usług z tytułu m.in. przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, ze sprzedawcy na nabywcę. Jednocześnie nabywcom przysługiwałoby prawo do odliczenia podatku jako podatku naliczonego na ogólnych zasadach, który z tytułu dokonania na ich rzecz dostawy lub świadczenia usług byłyby u nich podatkiem należnym.

Przypisy:
1. MEMO/09/423 – Commission proposal on temporary measures for a consistent response to carousel fraud in certain sectors – Frequently Asked Questions, Brussels, 29 September 2009; IP/09/1376 – Fight against tax fraud: Commission proposes measures for a consistent response to carousel fraud in certain sectors, Brussels, 29 September 2009
2. www.mf.gov.pl/_files_/bip/bip_projekty_aktow_prawnych/pp/projekt_ustawy_9-09-2010.pdf

Robert Jeszke
KASHUE-KOBiZE

Robert Jeszke kieruje Zespołem Strategii w Krajowym Administratorze Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE) oraz Krajowym Ośrodku Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie. Pełnił rolę eksperta rządowego podczas negocjacji pakietu energetyczno-klimatycznego UE, a obecnie pracuje nad zagadnieniami związanymi z jego wdrożeniem. Jest również ekspertem w zakresie mechanizmów elastycznych Protokołu z Kioto (JI/CDM) i jednym z autorów architektury Systemy Zielonych Inwestycji (GIS) w Polsce, a także ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji.

Zastrzeżenie: Poglądy wyrażone w artykule są własnymi autora i nie należy ich utożsamiać z oficjalnym stanowiskiem KASHUE-KOBiZE lub polskiego rządu.

Zobacz rysunek nr 1.