Unia dopłaci do środowiska

Po wielu miesiącach intensywnych prac, przygotowaniu kilku kolejnych projektów, wielotygodniowych konsultacjach społecznych, negocjacjach, zmianach i dyskusjach ostateczna wersja Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko została przesłana do Komisji Europejskiej. Teraz pozostaje nam już tylko czekać.

Jak długo? No cóż, trzeba uzbroić się w cierpliwość, bowiem jak uprzedza wiceminister rozwoju regionalnego Jerzy Kwieciński proces formalnego zatwierdzania programów operacyjnych przez Komisję Europejską nie będzie łatwy. Standardowo trwa to około 3-4 miesiące, ale wiemy nieoficjalnie, iż praca KE nad poszczególnymi programami, zwłaszcza tymi trudnymi, może potrwać nawet do siedmiu miesięcy.
W dziedzinie ochrony środowiska przygotowania do obsługi znacznie większych niż dotychczas środków pomocowych z Unii Europejskiej trwają już w Polsce od wielu miesięcy.

– Na różnych etapach przygotowania w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej znajduje się ponad 90 wniosków inwestycyjnych. Weryfikowana jest także druga lista prawie pięćdziesięciu wniosków, które nie zostały jeszcze formalnie zgłoszone z instytucji regionalnych do Ministerstwa Środowiska i do Narodowego Funduszu.
W sumie lista potencjalnych projektów i wniosków przygotowywanych przez Polskę do aplikowania o środki unijne w ramach PO Infrastruktura i Środowisko w priorytetach proekologicznych obejmuje niemal 140 pozycji – mówi prezes zarządu NFOŚiGW dr Kazimierz Kujda.

Więcej po indeksacji

Dokumenty przesłane w grudniu 2006 r. do Brukseli uwzględniają znacznie większe kwoty, jakie będziemy mieli do dyspozycji w latach 2007-2013, niż to wynikało z wcześniejszych projektów. Struktura wydatków na realizację polityki spójności uległa bowiem zmianie w porównaniu do projektu NSRO przyjętego przez rząd 1 sierpnia 2006. Nastąpiła zmiana tabel finansowych wynikająca z indeksacji cen z 2004 r. na ceny bieżące, powodująca zmiany alokacji środków finansowych na poszczególne programy operacyjne.

Przypomniała o tym minister rozwoju regionalnego Grażyna Gęsicka: w wyniku indeksacji cen z 2004 r. na ceny bieżące, kwota środków wspólnotowych na realizację polityki spójności w perspektywie finansowej 2007 – 2013 zwiększyła się z 59,5 mld euro do 67,3 mld euro. Znacząco zwiększyła się alokacja środków finansowych na PO Infrastruktura i Środowisko (z 35,7 proc. do 41,3 proc. całości alokacji na Polskę).

Najwięcej środków (ponad 19 mld euro) w PO Infrastruktura i Środowisko przeznaczonych jest na priorytety transportowe: drogową i lotniczą sieć transeuropejską (ponad 7,6 mld euro), transport przyjazny środowisku (ponad 7,5 mld euro), bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe (prawie 3 mld euro) oraz infrastrukturę drogową w Polsce wschodniej (990 mln euro). Na drugim miejscu pod względem planowanych nakładów są zagadnienia dotyczące ochrony środowiska. 6 proekologicznych priorytetów w PO Infrastruktura i Środowisko ma zagwarantowane prawie 5,5 mld euro do dyspozycji na lata 2007-2013.

Oczywiście słowo „zagwarantowane” jest tu użyte nieco na wyrost, bowiem trzeba pamiętać o tym, że to Komisja Europejska w negocjacjach z polskim rządem ustali ostateczny podział kwot i kierunki finansowania. Możemy jednak już teraz przyjrzeć się, na jakie cele proekologiczne będą przeznaczone środki z programu.

Kanalizacja i oczyszczalnie

Priorytety prośrodowiskowe (nie licząc oczywiście ekologicznych aspektów uwzględnianych w priorytetach transportowych) skupione są w sześciu tzw. osiach priorytetowych: I. Gospodarka wodno – ściekowa, II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. III. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. X. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku.

W gospodarce wodno-ściekowej (oś priorytetowa I), która będzie finansowana z Funduszu Spójności (2 725 mln euro) głównym celem jest wyposażenie (do końca 2013 r.) aglomeracji powyżej 15 tys. RLM (równoważnej liczby mieszkańców) w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Będą to zatem tylko duże inwestycje, chociaż w przypadku projektów z jednym beneficjentem oraz projektów obejmujących kompleksowe rozwiązanie problemów gospodarki wodno-ściekowej na danym obszarze, dopuszcza się włączenie do programu także zadań realizowanych w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM.

Mniejsze projekty, w miejscowościach poniżej 2 tys. RLM, dotyczące gospodarki ściekowej i zaopatrzenia w wodę będą miały możliwość finansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 w działaniu 3.2 „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej”.

Walka z odpadami i recykling

W drugim priorytecie (gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi) także finansowanym z Funduszu Spójności (1 190 mln euro) planowane są projekty porządkujące gospodarkę odpadami w aglomeracjach liczących powyżej 150 tys. mieszkańców. Mniejsze inwestycje gospodarki odpadami w gminach wiejskich albo miejsko-wiejskich realizowane będą w ramach PROW 2007-2013 w zakresie tworzenia systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów.

Projekty będą mogły obejmować jedną lub więcej miejscowości gminnych nie przekraczających 5 tys. mieszkańców, ale wsparcie nie dotyczy wysypisk. Polityka ekologiczna Unii Europejskiej dąży do rekultywacji i likwidacji składowisk na rzecz coraz powszechniejszych systemów selektywnej zbiórki i przerobu odpadów. W dużych projektach tego priorytetu wspierane będą działania w zakresie zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania odpadów komunalnych, wdrażania technologii odzysku, w tym recyklingu, wdrażania technologii ostatecznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a także likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów. Oś priorytetowa II ma przyczynić się do rekultywacji terenów zdegradowanych, wdrożenia nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym termicznego przekształcania odpadów oraz intensyfikacji odzysku, a także recyklingu odpadów oraz ich unieszkodliwiania w procesach innych niż składowanie, w także do likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami.

Wsparcie będą mogły otrzymać także działania związane z zabezpieczeniem osuwisk. W ramach kompleksowej rekultywacji przewiduje się również rozminowanie obszarów popoligonowych i usuwanie zanieczyszczeń gruntowych. Dodatkowo wspierane będą projekty dotyczące stabilizacji morskiej linii brzegowej, związane z ochroną i zabezpieczeniem brzegów morskich przed zanikiem plaż morskich.

Zbiorniki retencyjne

Trzeci priorytet (545 mln euro z Funduszu Spójności), którego adresatami są przede wszystkim rządowa administracja gospodarki wodnej, wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych, urzędy morskie, IMiGW, Lasy Państwowe oraz „policja ekologiczna” dotyczy zapewnienia odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz minimalizacji skutków negatywnych zjawisk naturalnych, przeciwdziałania poważnym awariom, zapewnienia dobrego stanu wód przybrzeżnych, a także zarządzania i monitoringu w ochronie środowiska.

Środki z tej osi priorytetowej będą przeznaczane m.in. na odtwarzanie i modernizowanie zabudowy hydrotechnicznej, zwłaszcza w przypadku jej wielofunkcyjności. Podobnie – w uzasadnionych przypadkach – wspierana będzie budowa wielozadaniowych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych, a także innych urządzeń okresowo piętrzących wodę. Priorytetowo traktowane będą projekty dotyczące renaturyzacji, przywracające funkcjonalność przyrodniczą, hamujące odpływ wody, zwiększające naturalną retencję i bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, zwłaszcza tam, gdzie nie ma to wpływu na pogorszenie żeglowności rzek. Dodatkowo wspierane będą projekty prowadzące do wzrostu dyspozycyjnych zasobów wody, a także w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom i monitorowania stanu środowiska.

Inwestycje w firmie

Czwarty priorytet „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska” w znacznej mierze jest kontynuacją dotychczasowego Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, którego działanie 2.4 dotyczyło wsparcia dla inwestycji proekologicznych realizowanych przez przedsiębiorstwa.

W PO Infrastruktura i Środowisko dofinansowanie na te cele będzie pochodziło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ok. 200 mln euro) i będzie kierowane m.in. na rozpowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego objętych certyfikacją, racjonalizację gospodarki zasobami naturalnymi i odpadami (w tym zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów i zwiększenie poziomu odzysku i recyclingu odpadów przemysłowych), zapobieganie powstawaniu i redukcję zanieczyszczeń różnych komponentów środowiska poprzez dostosowanie istniejących instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik (BAT), ograniczenie ładunku zanieczyszczeń (w szczególności substancji niebezpiecznych) odprowadzanych przez przemysł do środowiska wodnego (zmniejszenie ilości nieoczyszczonych ścieków przemysłowych), poprawę jakości powietrza poprzez obniżenie wielkości emisji substancji zanieczyszczających z obiektów spalania paliw o mocy większej od 50 MW oraz zwiększenie udziału odpadów poużytkowych i niebezpiecznych poddawanych procesom odzysku.

Ochrona zagrożonych gatunków

Mimo mniejszej kwoty przypisanej piątemu priorytetowi (89,9 mln euro – ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych) jego zasięg tematyczny jest bardzo rozległy i obejmuje m.in. przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych, wraz z zachowaniem zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów, przywrócenie drożności korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się zwierząt i funkcjonowanie populacji w skali kraju, wsparcie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów chronionych, zwiększenie świadomości w zakresie potrzeby i właściwych metod ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Głównymi beneficjentami w ramach osi priorytetowej piątej będą przede wszystkim jednostki sprawujące nadzór nad obszarami chronionymi, parki narodowe i krajobrazowe, nadleśnictwa, organizacje pozarządowe, instytucje naukowe.

Na energię odnawialną

Priorytet X (Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku) ma być finansowany ze środków Funduszu Spójności (732,2 mln euro), a jednym z jego głównych celów będzie podniesienie poziomu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw.

W dokumencie przesłanym do Brukseli określono, że rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii prowadzony będzie poprzez budowę lub modernizację instalacji wykorzystujących do produkcji energii biomasę, biogaz, energię wiatru oraz wody, a ciepła przy wykorzystaniu biomasy oraz energii geotermalnej i słonecznej. Finansowana będzie także produkcja energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z odnawialnych źródeł energii, biodiesla i innych biopaliw. Dla wsparcia celu, jakim jest wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, przewiduje się również możliwość współfinansowania ze środków Funduszu Spójności produkcji urządzeń dla OZE oraz budowy i modernizacji sieci elektroenergetycznych umożliwiających przyłączanie nowych jednostek wytwórczych energii z OZE.

Przed nami są ogromne wyzwania, bowiem łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przekroczy 36,3 mld euro (w cenach bieżących), z czego wkład publiczny stanowić będzie ponad 34,4 mld euro. Wkład publiczny będzie składał się ze środków Unii Europejskiej wynoszących 27,8 mld euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 21,5 mld euro oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6,3 mld euro), a także krajowych środków publicznych w wysokości ponad 6,6 mld euro. Obok środków publicznych w realizację programu będą zaangażowane również środki prywatne (pomoc kierowana do przedsiębiorstw będzie podlegała zasadom konkurencji).

Łączna wartość środków prywatnych została oszacowana na poziomie ponad 1,9 mld euro. Oczywiście pamiętajmy, że te szacunki mogą ulec niewielkim korektom, bowiem to Komisja Europejska decyduje o statecznym podziale środków pomocowych z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. A jak ostatecznie zostaną te miliardy podzielone – przekonamy się za kilka miesięcy.

Krzysztof Walczak
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej